Biologija komaraca

ŽIVOTNI CIKLUS KOMARACA

U svetu postoji oko 3.000 vrsta komaraca rasprostranjenih skoro na celoj zemljinoj kugli – u tropskim prašumama, savanama ali I polarnim predelima. Za naše područje značajne su vrste:

Aedes – polažu pojedinačna jaja na suvom tlu ili vegetaciji koja je plavljena
Culex – polažu jaja u grupama (100 i više) u stajaću vodu bogatu organskom materijama
Anopheles – polažu jaja, sa krilcima koja im omogućuju da plutaju, na površinu sveže vode sa vodenim biljkama koje obezbeđuju zaštitu od riba I drugih predatora.
Bez obzira kojoj vrsti pripadaju tokom života komarci prolaze kroz četiri razvojne faze, a to su jaje, larva (4 razvojna stadijuma), lutka (nimfa ili pupa) i odrasli (imago ili adult).

JAJE: Ovalno je i veličine od oko 1 mm. Može se pronaći pojedinačno ili u grupama, na površini vode, u baricama, na površini zemlje, sa donje strane lišća itd. Ženka položi 150 do 400 jaja (zavisno od vrste). U stadijumu jaja komarac se ne hrani. Poslednja sezonska generacija komaraca polaže jaja na zemlju ili donju stranu opalog lišća, u neposrednoj blizini vode, ali u svakom slučaju na mesto gde će se voda u budućnosti pojaviti, jer je neophodna za prelazak u stadijum larve. Jaja su vrlo otporna na hladnoću i mogu preživjeti i -30°C. U ovom stadijumu suzbijanje nije moguće.

LARVA: Kada se jaje nađe u vodi, iz njega izađe oko 1 mm duga larva. Prolećne generacije uglavnom nisu brojne, dok brojnost letnjih generacija zavisi od više faktora od kojih je najvažnija voda. Komarci se legu u malim baricama u kojima je temperatura vode prilično visoka (do 30°C), što im omogućava brz razvoj. Larva se kreće u vodi uvijajući telo. Najveći deo vremena provodi na površini vode, jer kroz sifon (cevčicu) diše. Hrani se mikroorganizmima, organskom materijom u raspadanju i bakterijama. Tri puta se presvlači. U ovom stadijumu primena bioloških mera borbe je najefikasnija.

LUTKA: Lutka takođe živi u vodi, a isto kao larve, najčešće je na površini vode zbog disanja. Lutke se ne hrane, ali su pokretljive.

IMAGO: Mužjaci se razlikuju od ženki. Ne sišu krv već se hrane nektarom, kraće žive i slabije lete. Životna funkcija im je svedena na razmnožavanje. U tu svrhu mužjaci stvaraju rojeve i vrtložno se u njima kreću. Kada ženka uleti u roj ona bira partnera i sa njim se pari. Po oplodnji mužjak izlazi iz roja, slabije se hrani, jako oslabi i ubrzo ugine. Ženkama su za polaganje jaja neophodni proteini koje mogu dobiti samo uzimanjem krvnog obroka. Iz tih razloga rilo (proboscis) je dobro razvijen . Komarice uglavnom ne mogu probiti kožu, nego traže pore na koži u koje guraju svoje rilo. Tečnost koju ženka komarca luči da bi sprječila zgrušavanje krvi, značajna je jer se u njoj mogu nalaziti uzročnici raznih bolesti. Kad se napije krvi, ženki se udvostruči težina, ali to joj ni najmanje ne ometa let. Desetak dana nakon uzimanja krvnog obroka, ženka polaže jaja. Iako su prilično slabi i krhki, neke vrste komaraca (Aedes vexans) mogu migrirati od mesta legla i do 30 km.

Komarci provode zimu u svim stadijumima što zavisi od vrste. Najveći broj vrsta roda Aedes provode zimu u stadijumu jaja. Blizina vode i mogućnost plavljenja ili natapanja vodom iz drugih izvora osnovni su kriterijum za polaganja jaja oplođene ženke poslednje sezonske generacije. Najbolja mesta za prezimljavanje jaja su: donja strana opalog lišća u poplavnim šumama, niska suva trava poplavnih područja, obala jezera, šumske i druge depresije i sl. Kod vrsta umerenih klimatskih područja prisutno je prezimljavanje u stadijumu lutki. Lutke prezimljuju mirujući u vodi. Za odrasle jedinke za prezimljavanje odgovaraju skloništa koja brane komarce od direktnog uticaja niskih temperature: štale sa stokom, prazne štale, napuštene zgrade, podrumi, duplje drveća, kora drveta, pećine, kanalizacije i sl.

Od četiri razvojna stadijuma komarca, samo se dva stadijuma hrane. To su stadijumi larve i imaga. Larve provode svoj život u vodi, što znači da tamo moraju naći hranu. Građa usnog aparata larve komarca i celi system za varenje, prilagođeni su za uzimanje hrane filtriranjem. Najčešće se hrane: delovima organskih molekula, sitni organizmi, raspadnute organske materije, sitne životinje i sl. Jedna larva četvrtog stadijuma tokom 24 sata profiltrira jednu litru vode, i na taj način prečišćava vodu.
Odrasli komarci se razlikuju po ishrani. Muškarci se hrane nektarom kao i većina letećih insekata. Ženke komaraca sišu krv. Komarci se hrane gotovo na svim višim kopnenim životinjama (vodozemci, gmizavci, ptice i sisari) u zavisnosti od vrste. Ženke moraju sisati krv kako bi obezbedile proteine neophodne za razvoj jaja i tako dale život novoj generaciji komaraca.

Komarci kao vektori patogena

Klimatske promene u vidu povećanja prosečnih vrednosti temperature i promene količine padavina uveliko utiču na pojavu, rasprostranjenost i sezonske varijacije vektorskih zaraznih bolesti, naročito bolesti koje prenose komarci (groznica Zapadnog Nila, malarija, žuta groznica, denga, čikungunja groznica).
Prilikom uboda ženka luče antikoagulante i pljuvačku koji sprečavaju zgrušavanje krvi i koji mogu sadržati patogene mikroorganizme prouzrokovače bolesti.

Procenjuje se da svako povećanje temperature vazduha za 0,1 stepen Celzijusa širi stanište komaraca i do 150 kilometara u pravcu severne geografske širine zemljine kugle.

Malarija
Malarija je infektivna bolest koju izaziva sićušni parazit Plasmodium. Prenosnik ovog parazita, a i same bolesti, je jedna vrsta tropskog roda komaraca Anopheles, koji ubodom unosi istog u čoveka. Pošto se larve komarca sve do izlaska iz ljušture nalaze pod vodom, uglavnom u močvarnom područjima malarija je najrasprostranjenija u močvarnim područjima. Zavisno od vrste parazita iz roda Plasmodium i vremena inkubacije, prvi simptomi se mogu javiti 7-14 dana ili čak i 8-10 meseci nakon unošenja parazita. Dosta toga zavisi i od imuniteta, pa se tako mogu zabeležiti slučajevi potpunog imuniteta, koji je stečen vremenom. Svake godine u svetu od malarije oboli skoro pola milijarde ljudi, a od posledica bolesti umire više od million. Simptomi malarije, pogotovo u prvih nekoliko dana, ne izgledaju ništa drugačije od uobičajenih simptoma koje imaju neke druge bolesti koje uzrokuju bakterije, virusi ili paraziti. To otprilike uključuje povećanu telesnu temperaturu, glavobolju, umor, pojačano znojenje, povraćanje, ali mogu se javiti i nešto drugačiji znaci kao suv kašalj, bolovi u mišićima, povećanje jetre ili čak nervne disfunkcije i gubitak svesti. Bolest je zastupljena primarno u centralnoj I južnoj Americi, Africi, Aziji, istočnoj Evropi I južnom Pacifiku.

Groznica Zapadnog Nila

Ovim virusom mogu da se zaraze ljudi, ptice, komarci, konji i drugi sisari, aligatori itd. Na ljude i životinje VZN prenose tigrasti komarci koji se hrane krvlju zaraženih ptica, i drugih obolelih životinja. Nakon uboda komaraci unose virus u telo žrtve i kod nje izazivaju groznicu Zapadnog Nila, (infektivnu bolest iz grupe zoonoza), koja se karakteriše teškom kliničkom slikom sa znacima upale mozga (lat. encefalitis) ili upale moždanica i kičmene moždine (lat. meningitis). Virus Zapadnog Nila prvi put je izolovan 1937. godine u slivu Zapadnog Nila (po kome i nosi naziv), u oblasti Ugande. Virus je čest uzrok izbijanja sporadičnih manjih virusnih epidemija u Africi, Bliskom istoku, zapadnoj Aziji i Australiji. Od 1990-ih, virus Zapadnog Nila izaziva i povremene epidemije u Evropi i Severnoj Americi, koje su povezane i sa većom incidencom virusnog encefalitisa i pojavom drugih neuroloških simptoma. Virus Zapadnog Nila (VZN) inficira ljude i životinje nakon što ih ujede neka od vrsta zaraženih komaraca. Virusom se uglavnom prvo zaraze ptice, ali se takođe, primarno, mogu zaraziti gmizavaci pa i ljudi. Većina zaraženi osoba VZN nema simptome bolesti, ili te osobe najčešće nisu svesne svoje infekcije, čak i ako neke od njih imaju simptome i znake glavobolje ili ospe, koji ubrzo prolaze. Otprilike jedna u 150 infekcija rezultira je teškim neurološkim oboljenjem. Riziku razboljevanja najviše su bile izložene osobe starije životne dobi (preko 50 godina starosti) i ljudi sa oslabljenim imunskim sistemom
Prema izveštaju Instituta za javno zdravlje Srbije groznice Zapadnog Nila, prvi put je otkrivena u Srbiji, u leto 2012. kada je više ljudi bilo zaraženo virusom Zapadnog Nila sa smrtnih ishodom. Na osnovu podataka Instituta za javno zdravlje Srbije – „ Dr Milan Jovanović Batut“ Beograd, zaključeno sa 23. novembrom 2012. godine prijavljeno je 71 laboratorijski dijagnostikovanih slučaja (42 potvrdna i 29 verovatnih slučajeva na osnovu laboratorijskih kriterijuma) sa 9 smrtnim ishodom koji se dovode u vezu sa groznicom Zapadnog Nila. Obolele osobe su sa teritorije Grada Beograda, Južnobanatskog, Sremskog, Severnobanatskog, Zapadnobačkog i Šumadijskog okruga. Najveći broj obolelih (81,6%) je u uzrasnoj kategoriji od 50 godina, a među njima 79,3% ima hronično oboljenje, odnosno spada u kategoriju sa povećanim rizikom od težeg oblika bolesti. U svim slučajevima u pitanju su osobe koje u periodu inkubacije nisu putovale van zemlje. Umrle osobe su stare od 51 do 82 godine i sve su imale hronično oboljenje. Radi se o osobama sa teritorije Grada Beograda (5), Južnobanatskog (3) i Sremskog okruga (1).

Denga groznica je infekcija koju izaziva denga virus. Komarac prenosi (ili širi) virus denge. Denga groznica je takođe poznata pod nazivom „groznica koja lomi kosti“, jer izaziva toliko snažne bolove da oboleli imaju osećaj da im neko lomi kosti. Neki od simptoma denga groznice su groznica, glavobolja, kožni osip koji liči na male boginje i bol u mišićima i zglobovima. Kod malog broja osoba, denga groznica može prerasti u jedan ili dva oblika koji su opasni po život. Prvi oblik je denga hemoragična groznica, koja izaziva krvarenje, curenje krvi iz krvnih sudova (cevčica u kojima se kreće krv) i nizak nivo krvnih pločica (koje izazivaju zgrušavanje krvi. Drugi oblik je denga šok sindrom, koji izaziva opasnu nizak krvni pritisak.

Žuta groznica je bolest koju prouzrokuje virus žute groznice (iz roda Flavivirus), koga prenosi komarac Aedes aegypti. Ovi komarci ne mogu da se hrane i razvijaju na temperaturi nižoj od 23°C i zbog toga je žuta groznica bolest tropskih predela. Međutim, u uslovima avionskog saobraćaja njihovo prenošenje je preko leta moguće i krajeve sa umerenom klimom. Bolest se javlja naglo, odmah sa visokom temperaturom i uskoro sa pojavom žutice, po kojoj je i dobila svoje ime. Vrlo je teška i teško se leči. Postoji vrlo efikasna vakcina, koja štiti od bolesti čitavih desetak godina. Žuta groznica spada u karantinske bolesti.

Chikungunya groznica je virusna infekcija koju uzrokuje virus roda Alphavirus. U prirodi se prenosi isključivo komarcima roda Aedes. Glavni simptomi bolesti su visoka temperatura i bolovi po celom telu, poput glavobolje, bolova u mišićima, osipa i stomačnh tegoba koje mogu trajati i do nekoliko meseci. Godine 2004., zabeležena je velika epidemija u istočnoj Africi koja se proširila preko Indije do jugoistočne Azije, uzrokujući, zarazu nekoliko miliona stanovnika. Godine 2007., Chikungunya virus je unesen u Italiju preko zaraženog putnika uzrokujući epidemiju sa više od 200 zaraženih osoba. Virus je tamo preneo azijski tigrasti komarac (Aedes albopictus). Chikungunya virus u kombinaciji sa Aedes albopictus čini celinu s visokim potencijalom za pojavljivanjem u do sada nezahvaćenim područjima.

Suzbijanje komaraca

Suzbijanje, odnosno kontrola brojnosti komaraca može da se sprovodi kroz organizovane programe koji imaju za cilj smanjenje populacije na širem terenu, a može da se sprovodi i u okviru svakog domaćinstva. Prilikom organizacije programa suzbijanja vrlo je važno pridržavati se koncepta integralnog suzbijanja koji uzima u obzir zaštitu životne sredine, ekonomske i socijalne aspekte, zajedno sa strategijama suzbijanja “štetočina“. Kada su u pitanju komarci ovakav pristup podrazumeva kontrolu njihovih potencijalnih staništa, biološku kontrolu (upotreba prirodnih neprijatelja komaraca u kontroli brojnosti), zatim upotrebu biloloških preparata i na kraju hemijskih, ali tek nakon utvrđivanja potrebe tretiranja na osnovu realne situacije na terenu, odnosno praćenja životnog ciklusa komaraca.

KONTROLA STANIŠTA

Kao što je poznato, za razvoj larvi komaraca neophodna je voda. Jedna od značajnih faza u kontroli brojnosti jeste kontrola njihovih potencijalnih izvorišta (staništa). Ovo može da podrazumeva raščišćavanje terena, odnosno uklanjanje vegetacije koja je skrovište insekata, uklanjanje izvora zagađenja organskim materijama koje su izvor hrane za larve, isušivanje i sanacija terena na kojima se nagomilavaju atmosferske vode, uklanjanje divljih deponija.

U eliminisanju staništa pogodnih za razvoj komaraca mogu učestvovati i građani vodeći računa o svojem najbližem okruženju i na taj način uticati

SUZBIJANjE LARVI KOMARACA

Najbolje vreme za početak suzbijanja komaraca je kada su u stadijumu larve i kada je pregledom staništa utvrđeno da su larve dostigle kritičan broj. Na ovaj način smanjuju se površine koje je potrebno tretirati, čime se uklanja eventualna prekomerna upotreba adulticida i oni primenjuju isključivo kao korektivne mere.Biološki preparati koji su registrovani u Srbiji za suzbijanje larvi komaraca kao aktivnu materiju sadrže Bacillus thuringiensis var. israelensis. Kada se preparati na na bazi Bti unesu u vodu u kojoj su larve komaraca, one ih unose u telo, a s obzirom da Bti spore sadrže kristalizovan toksin čijom razgradnjom nastaju rupture u digestivnom traktu larvi, one uginjavaju. Preparati na bazi Bti imaju minimalan efekat na ostale organizme koji naseljavaju ista staništa kao komarci. Kada je u pitanju hemijski tretman, registrovan je preparat za suzbijanje larvi komaraca iz grupe organofosfornih jedinjenja, koji može da se primenjuje u vodama u kojima nema riblje faune (kanali, bazeni sa industrijskim i otpadnim vodama, otvorena kanalizaciona mreža, šahtovi, nehigijenska naselja) tretiranjem vodene površine leđnom prskalicom. Naravno toksikološke i ekotoksikološke osobine hemijskih preparata znatno su lošije nego kod bioloških. Brojnost populacije može da se kontroliše i upotrebom prirodnih neprijatelja komaraca, tj. predatora, patogena i parazita, ali s obzirom da komarci mogu vrlo lako da se prilagođavaju uslovima staništa, ovaj vid borbe ne može da zameni ranije navedene. Kao izuzetak u literaturi se navode vrste roda Gambusia, neke vrste račića iz reda Notostraca, klase Branchiopoda, neke vrste nematoda.

SUZBIJANjE ODRASLIH KOMARACA

Suzbijanje odraslih komaraca se sprovodi ukoliko je iz određenih razloga larvicidni tretman bio neuspešan ili manje uspešan od očekivanog, tako da je broj odraslih komaraca prešao tolerantni nivo ili ukoliko postoji opasnost od širenja zaraznih bolesti koje prenose komarci. Da li će suzbijanje odraslih biti sprovedeno, utvrđuje se na osnovu broja uhvaćenih komaraca u klopkama koje su postavljene na terenu. Osim toga, suzbijanje odraslih komaraca komplikovanije je jer su larve ograničene na određene vodene površine, a odrasle jedinke lete i lakše se šire. Aplikacija preparata moguća je iz vazduha i sa zemlje. Prilikom upotrebe hemijskih preparata neophodno je voditi računa o efikasnosti preparata koji se koristi za tretman (zbog moguće pojave rezistentnosti), toksičnosti preparata, odnosno uticaju na korisne organizme, kontaminaciji poljoprivrednih površina, zapaljivosti, mirisu i dr. Efikasno suzbijanje odraslih formi komaraca biološkim preparatima, još uvek nije moguće.

Kako se odbraniti od komaraca

Šta možete uraditi u vašoj okućnici?

I sami možete uticati na brojnost komaraca u vašoj okolini. Proverite vaše okruženje da li se u blizini nalaze mesta koja odgovaraju razmnožavanju komaraca. Naj efikasniji način za kontrolu brojnosti je eliminisati stajaće vode koje služe za razmnožavanje.

  • otklonite stare gume, konzerve, slomljene plastične igračke, staklene posude i slične predmete koji mogu da zadrže vodu;
  • proverite posude za skupljanje kišnice, iznad posuda postavite mrežice sa sitnim otvorima;
  • često menjajte vodu u bazenima u kojima voda ne cirkuliše;
  • menjajte vodu u posudama koje služe za pojenje domaćih životinja;
  • proverite da li voda u olucima nesmetano otiče;
  • ako imate ravan krov, proverite da li ima stajaće vode na krovu nekoliko dana nakon kiše;
  • proverite da li višak vode u saksijama za cveće nesmetano otiče;
  • čistite kanale oko kuća od korova i otpadaka;
  • održavajte septičke jame;
  • veštačka jezera sa ribom ne predstavljaju problem jer se većina riba hrani larvama komaraca, ukoliko vegetacija nije pregusta. Uklonite gustu vegetaciju pogotovo sa ivica vodenih površina.

Šta možete uraditi u vašem domaćinstvu?

  • zaštitite prozore i vrata mrežama;
  • proverite da li u samoj kući imate komarce. Možete ih uništiti mehanički ili sprejom protiv komaraca.

Šta možete uraditi na otvorenom prostoru?

  • koristite sredstva koji odbijaju komarce;
  • pri boravku na području gde je populacija komaraca visoka nosite dugačke rukave i pantalone;
  • tokom perioda u kojem ima komaraca smanjite na minimum količinu dezodoransa i parfema koji koristite – neki mirisi privlače komarce;
  • nosite odeću svetlijih boja – tamne boje jače privlače komarce;
  • smanjite količinu šećera u ishrani – ljudi koji unose puno šećera više privlače komarce;

Kako možete da odbijete komarce na prirodan način

  • miris lavande nanesite na mesta gde je puls najjači (zglobovi, vrat, uši, kolena);
  • efikasno sredstvo je i jabukovo sirće;
  • oljuštite krastavac, iseckajte ga sitno i zatim izgnječite ili sameljite. Sok zaledite u posudici za led. Zaleđenim kockicama soka od krastavca mažite kožu lica i ruku.
  • možete pripremiti sledeći prerarat: 20 kapi ulja eukaliptusa, 20 kapi kedrovog ulja, 10 kapi ulja geranijuma i 60 ml jojoba ulja. Sastojke dobro izmešati u činiji a zatim ostaviti da se zaledi. Ovako pripremljen preparat deluje na koži oko 3 sata.
  • zasadite u bašti ili na terasi bosiljak – komarci ne podnose njegov miris.

Pokušajte da se ne češete kada Vas ubodu komarci!

Činjenice

Koliko vrsta komaraca postoji?

Familija Culicidae pripada redu Diptera I čini je oko 3500 vrsta komaraca.

Koliko jaja položi ženka komarca?

Razvoj jaja se završava nakon uzimanja krvnog obroka i ženka polaže 150 – 400 jaja, zavisno od vrste. Nakon toga može ponovo da se hrani. Ženke mogu polagati jaja i do pet puta godišnje.

Koliko traje razvoj komarca?

U idealnim uslovima zavisno od vrste, razvoj komaraca traje oko 7 dana.

Koliko dugo komarac živi?

Dužina života zavisi od vrste. Većina odraslih ženki živi 2-3 nedelje, ali postoje i vrste koje prezimljavaju u stadijumu imaga, tako da žive znatno duže, I do godinu dana. Životni vek odraslog mužjaka je znatno kraći, tj. oko 7 dana, jer ubrzo po parenju uginjavaju.

Koliko brzo lete komarci?

Zavisno od vrste 1.5 do 2.5 km/h

Koliko visoko komarci lete?

Vrste koje napadaju čoveka uglavnom idu do visine od oko 7m, a tzv. Azijski tigar ide i do 25m visine.Takođe komarci su pronađeni i na Himalajima na visinama od oko 2500km, ali i u rudnicima u Indiji na dubinama od 500m.

Koliko daleko komarac može da leti?

Kućni komarac (Culex pipiens) jedva preleti i 100m od legla dok Aedes vexans može da preleti i udaljenosti od 100km.

Koliko je komarac težak?

Najčešće vrste kućnih komaraca su uglavnom teške oko 2,5mg.

Zašto su neki ljudi privlačniji komarcima?

Kao što je poznato primarni atraktant za komarce je ugljen dioksid. Kada se komarac približi, miris tela i temeratura, i dr. atraktanti postaju aktuelni. S obzirom da je iz ljudskog tela izolovano preko 350 komponenti mirisa, radi se o vrlo složenom delovanju. Zanimljivo je da parfemi privlače komarce, kao i da su ljudi koji piju pivo češće žrtve uboda komarca.