Zaštita prirodnih dobara u Vojvodini

Sistem očuvanja prirode – režimi zaštite, uspostavljanje zaštićenih područja, upravljanje i kontrola, utvrđen je Zakonom o zaštiti prirode („Službeni glasnik RS“, бр. 36/2009, 88/2010, 91/2010–ispravka, 14/2016, 95/2018 – drugi zakon i 71/2021)) i aktima nadležnih organa o zaštiti pojedinih prirodnih dobara. Registar zaštićenih prirodnih dobara vode Zavod za zaštitu prirode Srbije i Pokrajinski zavod za zaštitu prirode, koji sprovode postupak revizije i kategorizacije svih prirodnih dobara i pripremaju predloge nadležnim organima (Vlada Republike Srbije, nadležni organ autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave) za donošenje novih akata o zaštiti i kategorizaciji prirodnih dobara, usaglašenih sa Zakonom.

Kategorije prirodnih dobara definisane Zakonom o zaštiti prirode su:

  1. zaštićena područja
    • nacionalni park
    • strogi rezervat prirode
    • specijalni rezervat prirode
    • predeo izuzetnih odlika
    • park prirode
    • zaštićeno stanište
    • spomenik prirode
  2. zaštićene vrste
    • strogo zaštićena divlja vrsta
    • zaštićena divlja vrsta
  3. pokretna zaštićena prirodna dokumenta

U postupku valorizacije i stavljanja pod zaštitu nekog područja polazi se od najvažnijih svetskih strategija, akcionih planova, konvencija i kategorija (IUCN Crvena lista kategorija i IUCN kategorije za zaštićena prirodna dobra), čime se obezbeđuje kompatibilnost zaštite prirode sa međunarodnim standardima. Primenom savremenih i međunarodno priznatih principa i osnova u valorizaciji prostora i prirodnih vrednosti, njihovoj promociji i upravljanju prirodnim dobrima obezbediće se uključivanje prirodnih dobara na našoj teritoriji u planirane mreže zaštićenih područja neposrednog okruženja, regiona i Evrope, kao i njihov upis u svetske liste zaštićenih područja.

Imajući u vidu da samo postizanje statističkog cilja nije jedini imperativ, paralelno sa procesom povećanja zaštićenih površina, potrebno je očuvati i unaprediti stanje u postojećim prirodnim dobrima. Prikaz ugroženosti svakog od navedenih zaštićenih područja, ukazuje na potrebu poboljšanja opšteg pristupa zaštite i upravljanja ovim prostorima. U tom smislu potrebno je pre svega rešiti pitanje upravljača zaštićenih područja, koji su često nedovoljno stručno i materijalno opremljeni, a u velikoj meri su i u sukobu interesa, budući da su istovremeno i korisnici prostora. Iz toga bi proizišlo i rešenje za formiranjem odgovarajuće čuvarske službe.

U poslednjih godina evidentno je poboljšanje promocije, popularizacije i zaštite, a pogotovo mera aktivne zaštite na revitalizaciji staništa, što se prevashodno ostvaruje kroz finansijska sredstva Pokrajinskog sekretarijata za urbanizam, graditeljstvo i zaštitu životne sredine uz stručnu pomoć Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode i rada upravljača zaštićenih područja. Čišćenje livada, izmuljivanje bara, suzbijanje invazivnih vrsta, revitalizacija vodnog režima i druge aktivnosti predstavljaju jedne od najvažnijih aktivnosti koje u perspektivi treba nastaviti i pojačati uz obavezno praćenje efekata.

Uopšteno gledano u odnosu na protekle decenije, zaštita prirodnih dobara doprinela je da se na njima opšti procesi narušavanja prirodnih staništa, predela i organskih vrsta odvijaju sporije nego van granica zaštite, ali nije ostvaren cilj da se u njima na odgovarajući način narušavanje i uništavanje zaustave, što ostaje kao cilj za nastupajući period.

Zaštićena područja u Vojvodini

Zaštićena područja, prema definiciji iz Zakona za zaštitu prirode jesu područja koja imaju izraženu geološku, biološku, ekosistemsku i/ili predeonu raznovrsnost i zbog toga se aktom o zaštiti proglašavaju zaštićenim područjima od opšteg interesa. U zavisnosti od vrednosti i značaja svrstavaju se u sledeće kategorije:

  • I kategorija – zaštićeno područje međunarodnog, nacionalnog, odnosno izuzetnog značaja;
  • II kategorija – zaštićeno područje pokrajinskog/regionalnog, odnosno velikog značaja;
  • III kategorija – zaštićeno područje lokalnog značaja

Na teritoriji AP Vojvodine nalazi se 135 zaštićenih područja ukupne površine oko 138 000 ha, koja obuhvata 6,4 % prostora Pokrajine. To su: 1 nacionalni park (NP), 16 specijalnih rezervata prirode (SRP), 9 parkova prirode (PP), 3 predela izuzetnih odlika (PIO), 2 zaštićena staništa (ZS) i veliki broj spomenika prirode (SP).

Trenutno, u postupku proglašenja kao zaštićena područja od pokrajinskog značaja nalaze se 3 područja, i to: PP „Mrtvaje gornjeg Potisja“, PP „Jegrička“-revizija i PP „Stara Tisa kod Bisernog ostrva“-revizija, dok se za jedno područje vodi postupak proglašenja za zaštićeno područje od lokalnog značaja: PP „Bačkotopolske doline“.

Zaštićena područja u Vojvodini:

NACIONALNI PARK (NP):

  1. NP „Fruška gora“

SPECIJALNI REZERVATI PRIRODE (SRP):

  1. SRP „Ludaško jezero“
  2. SRP „Obedska bara“
  3. SRP „Carska bara“
  4. SRP „Selevenjske pustare“
  5. SRP „Pašnjaci velike droplje“
  6. SRP „Koviljsko-petrovaradinski rit“
  7. SRP „Karađorđevo“
  8. SRP „Zasavica“
  9. SRP „Deliblatska peščara“
  10. SRP „Gornje Podunavlje“
  11. SRP „Slano kopovo“
  12. SRP „Kraljevac“
  13. SRP „Bagremara“
  14. SRP „Titelski breg“
  15. SRP „Okanj bara“
  16. SRP „Ritovi donjeg Potisja“

PARKOVI PRIRODE (PP):

  1. PP „Jegrička“
  2. PP „Stara Tisa“ kod Bisernog ostrva
  3. PP „Tikvara“
  4. PP „Begečka jama“
  5. PP „Palić“
  6. PP „Ponjavica“
  7. PP „Kamaraš“
  8. PP „Beljanska bara“
  9. PP „Rusanda“

PREDELI IZUZETNIH ODLIKA (PIO):

  1. PIO „Vršačke planine“
  2. PIO „Subotička peščara“
  3. PIO “Karaš-Nera”

ZAŠTIĆENA STANIŠTA (ZS):

  1. ZS „Bara Trskovača“

PODRUČJA U POSTUPKU ZAŠTITE OD POKRAJINSKOG ZNAČAJA (PP):

  1. Park prirode „Rusanda”
  2. Predeo izuzetnih odlika „Karaš–Nera”
  3. Spomenik prirode „Stratigrafski profil Filijala Beočin”
  4. Park prirode „Jegrička”
  5. Predeo izuzetnih odlika „Vršačke planine”
  6. Park prirode „Slatine u dolini Zlatice”
  7. Predeo izuzetnih odlika „Kanjiški jaraši”
  8. Park prirode „Mrtvaje gornjeg Potisja”
  9. Park prirode „Stara Tisa kod Bisernog ostrva”